ศิลปะการปกครองคนของเล่าปี่ โยนอาเต๊า

: การวิเคราะห์เหตุการณ์ “โยนอาเต๊า” ในบริบทประวัติศาสตร์และวรรณกรรม

บทนำ: เปิดฉากสนทนา ณ ห้วงเวลาแห่งสามก๊ก

ศิลปะการปกครองคนของเล่าปี่ โยนอาเต๊า ในประวัติศาสตร์จีนอันยาวนาน ยุคสามก๊ก (ค.ศ. 220-280) ถือเป็นช่วงเวลาแห่งความวุ่นวายและการช่วงชิงอำนาจภายหลังการล่มสลายของราชวงศ์ฮั่นตะวันออก ¹ ท่ามกลางบรรดาขุนศึกผู้ยิ่งใหญ่ เล่าปี่ หนึ่งในผู้ก่อตั้งจ๊กก๊ก ได้ปรากฏตัวขึ้นในฐานะผู้นำที่มีเอกลักษณ์โดดเด่นและเป็นที่จดจำ การวิเคราะห์ภาวะผู้นำของเขา มักจะนำไปสู่การถกเถียงถึงคุณสมบัติที่ซับซ้อน ทั้งในฐานะวีรบุรุษผู้เปี่ยมคุณธรรมและนักการเมืองผู้ชาญฉลาด

หนึ่งในเหตุการณ์ที่สะท้อนถึง “ศิลปะการปกครองคน” ของเล่าปี่ได้อย่างชัดเจนและเป็นที่ถกเถียงมากที่สุดคือเหตุการณ์ “โอนอาเต๊า” หรือที่รู้จักกันในนาม “เล่าปี่โยนอาเต๊า” เหตุการณ์นี้เป็นที่รู้จักกันอย่างกว้างขวาง แต่เบื้องลึกเบื้องหลังและนัยยะของการกระทำนั้นยังคงเป็นประเด็นที่ตีความได้หลากหลาย การที่เหตุการณ์นี้ยังคงมีการตีความที่แตกต่างกัน แสดงให้เห็นว่ามันไม่ใช่เพียงแค่เรื่องเล่าธรรมดา แต่เป็นจุดเชื่อมโยงระหว่างข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์ วรรณกรรมที่ถูกสร้างสรรค์ขึ้น และหลักปรัชญาการปกครอง การตั้งคำถามถึง “ศิลปะการปกครองคน” ของเล่าปี่ในบริบทนี้จึงเป็นการเชื้อเชิญให้สำรวจความซับซ้อนของตัวละครเล่าปี่ ซึ่งมักถูกมองว่าเป็นทั้งผู้ทรงคุณธรรมและนักการเมืองผู้ชาญฉลาด การวิเคราะห์จึงจำเป็นต้องครอบคลุมทั้งข้อมูลจากบันทึกทางประวัติศาสตร์เท่าที่มี และการตีความจากวรรณกรรม สามก๊ก ซึ่งเป็นแหล่งข้อมูลหลักที่ทำให้เหตุการณ์นี้โด่งดัง การแยกแยะความแตกต่างนี้จะช่วยให้ผู้อ่านได้รับมุมมองที่รอบด้านและเข้าใจถึงความแตกต่างระหว่างเหตุการณ์จริงกับการเล่าขานในตำนาน ซึ่งเป็นกลไกสำคัญในการสร้างตำนานเพื่อตอกย้ำคุณสมบัติผู้นำที่ต้องการสื่อสารออกไปให้แก่ผู้รับสาร

 

บทสนทนาที่ 1: วิกฤตฉางปัน – การกระทำที่โลกต้องจารึก

เหตุการณ์ “โยนอาเต๊า” เกิดขึ้นในช่วงศึกฉางปัน (Battle of Changban) เมื่อปี ค.ศ. 208 ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่เล่าปี่กำลังเผชิญหน้ากับกองทัพอันเกรียงไกรของโจโฉ กองทัพของโจโฉได้ไล่ตามเล่าปี่อย่างกระชั้นชิด ทำให้เล่าปี่ต้องอพยพผู้คนจำนวนมาก รวมถึงครอบครัวและเหล่าขุนนาง การเคลื่อนทัพที่ต้องพาผู้คนนับแสนและเกวียนสัมภาระนับพัน ทำให้กองทัพของเล่าปี่เคลื่อนที่ได้ช้ามาก ³

ในความโกลาหลของสมรภูมิ จูล่ง หนึ่งในยอดขุนพลของเล่าปี่ ได้หายตัวไปทางทิศเหนือ ท่ามกลางความสงสัยว่าเขาอาจจะแปรพักตร์ไปเข้ากับโจโฉ แต่เมื่อมีผู้รายงานเรื่องนี้ต่อเล่าปี่ เล่าปี่กลับตอบด้วยความเชื่อมั่นอย่างแรงกล้าว่า “จูล่งไม่มีวันทอดทิ้งข้า” พร้อมกับโยนทวนลงพื้นด้วยความเดือดดาล ³ การแสดงออกนี้บ่งชี้ถึงความเชื่อใจอย่างลึกซึ้งที่เล่าปี่มีต่อขุนพลของเขา ซึ่งเป็นรากฐานสำคัญของภาวะผู้นำที่เขาพยายามสร้างขึ้น

และเมื่อจูล่งกลับมาพร้อมกับอาเต๊า (เล่าเสี้ยน) บุตรชายคนเล็กของเล่าปี่ และฮูหยินกำ ภรรยาของเล่าปี่ ได้อย่างปลอดภัย ³ เล่าปี่ก็ได้กระทำการที่สร้างความตกตะลึงและเป็นที่จดจำในวรรณกรรม

สามก๊ก นั่นคือการ “โยนอาเต๊าลงกับพื้น” พร้อมกับกล่าวว่า “บุตรชายผู้นี้เกือบทำให้ข้าต้องเสียยอดขุนพลไปเสียแล้ว!” ³ จูล่งรับอาเต๊าไว้ได้ทัน และยืนยันความจงรักภักดีต่อเล่าปี่อีกครั้ง โดยสัญญาว่าจะรับใช้เจ้านายด้วยชีวิต ³

อย่างไรก็ตาม สิ่งสำคัญที่ต้องพิจารณาคือความแตกต่างระหว่างบันทึกทางประวัติศาสตร์และวรรณกรรม สามก๊ก บันทึกทางประวัติศาสตร์ใน จดหมายเหตุสามก๊ก (Sanguozhi) ระบุเพียงสั้นๆ ว่าในระหว่างศึกฉางปัน หลังจากที่เล่าปี่ทิ้งครอบครัวและหนีไป จูล่งได้ปกป้องอาเต๊า (โดยอุ้มอาเต๊าไว้ใกล้ตัว) และฮูหยินกำ และพาพวกเขาไปสู่ที่ปลอดภัย ทั้งฮูหยินกำและฮูหยินบิ (มารดาของอาเต๊า) ก็รอดชีวิตจากสมรภูมินี้ ³ นอกจากนี้ ยังมีข้อมูลที่ระบุว่าอาเต๊าไม่ได้ถูกเล่าปี่โยนลงพื้นเมื่อถูกส่งตัวคืน ⁴ การที่วรรณกรรม

สามก๊ก เลือกที่จะเสริมแต่งเหตุการณ์ “โยนอาเต๊า” เข้ามา ทั้งที่ไม่มีในบันทึกทางประวัติศาสตร์ ชี้ให้เห็นอย่างชัดเจนว่าฉากนี้ถูกสร้างขึ้นเพื่อวัตถุประสงค์บางอย่างในการนำเสนอภาพลักษณ์ของเล่าปี่ การรับรู้ของสาธารณชนส่วนใหญ่มาจากวรรณกรรม ซึ่งสร้างภาพจำที่แตกต่างจากข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์ การวิเคราะห์ศิลปะการปกครองของเล่าปี่จากเหตุการณ์นี้จึงต้องแยกแยะระหว่าง “ภาพลักษณ์ที่ถูกสร้างขึ้นในวรรณกรรม” เพื่อตอกย้ำคุณสมบัติผู้นำที่ต้องการสื่อสาร กับ “พฤติกรรมจริงทางประวัติศาสตร์” เหตุการณ์นี้จึงเป็นตัวอย่างชั้นดีของการสร้างตำนานเพื่อวัตถุประสงค์ในการเสริมสร้างบารมีและอุดมการณ์ของผู้นำ

 

บทสนทนาที่ 2: แก่นแท้แห่ง “ศิลปะการปกครองคน” ของเล่าปี่

เหตุการณ์ “โยนอาเต๊า” แม้จะเป็นการเสริมแต่งในวรรณกรรม แต่ก็เป็นหัวใจสำคัญในการทำความเข้าใจ “ศิลปะการปกครองคน” ของเล่าปี่ที่ถูกนำเสนอใน สามก๊ก ฉากนี้ถูกออกแบบมาเพื่อแสดงให้เห็นถึงคุณธรรมอันสูงส่งของเขา และความจงรักภักดีที่เขามีต่อขุนพล ซึ่งเป็นกลยุทธ์สำคัญในการผูกใจคน

การกระทำนี้ถูกตีความว่าเป็นการแสดงออกถึงการ “ซื้อใจขุนพล” ขั้นสูงสุด ⁵ เล่าปี่แสดงให้เห็นว่าเขาให้ความสำคัญกับชีวิตและคุณค่าของจูล่ง ซึ่งเป็น “ยอดขุนพล” ที่หาได้ยากยิ่ง กว่าบุตรชายของตนเองที่สามารถมีใหม่ได้ ⁵ นี่เป็นการลงทุนทางอารมณ์ที่ยิ่งใหญ่ ซึ่งให้ผลตอบแทนเป็นความภักดีที่ไม่มีวันสั่นคลอนจากจูล่งและเหล่าขุนพลคนอื่นๆ การกระทำที่ดูเหมือนน่าตกใจและขัดต่อศีลธรรมสมัยใหม่ ⁵ กลับถูกใช้เพื่อเน้นย้ำ “คุณธรรมอันยิ่งยวด” (extreme virtue) ของเขาในบริบทของยุคนั้น มันทำหน้าที่เป็น “การกระทำเชิงสัญลักษณ์” เพื่อสร้างความภักดีและขวัญกำลังใจในหมู่ผู้ใต้บังคับบัญชา โดยสื่อสารว่าชีวิตของทหารเอกนั้นมีค่ามากกว่าชีวิตของบุตรชายผู้สืบสกุล

การกระทำนี้ยังสอดคล้องกับสุภาษิตจีนที่ว่า “ภราดรภาพดุจแขนขา ภรรยาบุตรดุจอาภรณ์ เสื้อผ้าขาดซ่อมได้ แต่แขนขาพิการจะเยียวยาได้อย่างไร” (Brothers are like limbs, wives and children are like clothing. Torn clothing can be repaired; how can broken limbs be mended?) ⁶ การกระทำของเล่าปี่ในวรรณกรรมจึงเป็นการตอกย้ำค่านิยมนี้อย่างชัดเจน ซึ่งเป็นค่านิยมที่สำคัญยิ่งในสังคมจีนโบราณ โดยเฉพาะในหมู่ผู้ที่ร่วมรบเคียงบ่าเคียงไหล่กัน

อย่างไรก็ตาม ในอีกมุมหนึ่ง การกระทำนี้ก็ถูกมองว่าเป็นการแสดงละครที่ชาญฉลาดและคำนวณมาอย่างดี ⁷ เล่าปี่เป็นผู้นำที่มี “คารมคมคาย” และ “น้ำตาเป็นอาวุธ” ⁹ ซึ่งเป็นทักษะในการเจรจาต่อรองและดึงดูดบุคคลากรที่น่าสนใจ ⁹ เขาถูกอธิบายว่าเป็น “นักการเมืองผู้ชาญฉลาด” และ “Confucian in appearance but Legalist in substance” ² ซึ่งหมายถึงภายนอกดูอ่อนโยนยึดหลักขงจื๊อ แต่ภายในกลับใช้หลักการแบบนิติธรรมที่เน้นผลลัพธ์ การกระทำที่ดูเหมือนเสียสละนี้ อาจเป็นกลยุทธ์เพื่อสร้างความภักดีอย่างไม่มีเงื่อนไขจากขุนพลที่เขาต้องการอย่างยิ่ง เล่าปี่มีเสน่ห์ดึงดูดใจผู้คนอย่างมาก และสามารถดึงดูดคนเก่งเข้ามาอยู่ใต้บังคับบัญชาได้ แม้ตนเองจะไม่มีทรัพยากรหรือตำแหน่งใดๆ ในตอนแรก ² การแสดงออกซึ่ง “ความจริงใจ” และ “ความตั้งใจ” เป็นอาวุธสำคัญของเขาในการ “เฮดฮัน” บุคคลากร ⁹

การที่วรรณกรรมใส่ฉาก “โยนอาเต๊า” เข้ามา ทั้งที่ไม่มีในประวัติศาสตร์ แสดงว่าผู้แต่งต้องการสร้างภาพลักษณ์ให้เล่าปี่เป็นผู้นำที่ “เสียสละ” และ “เห็นคุณค่าของคน” เหนือสิ่งอื่นใด การกระทำที่ “น่าตกใจ” และ “ขัดต่อศีลธรรมสมัยใหม่” กลับถูกใช้เพื่อเน้นย้ำ “คุณธรรมอันยิ่งยวด” ของเขาในบริบทของยุคนั้น นี่คือการใช้ “การกระทำเชิงสัญลักษณ์” เพื่อสร้างความภักดีและขวัญกำลังใจในหมู่ผู้ใต้บังคับบัญชา โดยสื่อสารว่าชีวิตของทหารเอกนั้นมีค่ามากกว่าชีวิตของบุตรชายผู้สืบสกุล ศิลปะการปกครองของเล่าปี่จึงไม่ใช่แค่การบริหารจัดการคน แต่เป็นการ “บริหารความรู้สึก” และ “สร้างแรงบันดาลใจ” ผ่านการแสดงออกที่เหนือความคาดหมาย เพื่อให้ได้มาซึ่งความจงรักภักดีสูงสุด ซึ่งเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่งสำหรับผู้นำที่เริ่มต้นจากไม่มีอะไรเลย

ในขณะที่วรรณกรรมพยายามนำเสนอเล่าปี่ในฐานะผู้เปี่ยมคุณธรรม ⁵ ก็มีมุมมองที่วิพากษ์วิจารณ์ว่าเขาเป็น “นักฉวยโอกาสผู้ชาญฉลาด” และ “คนเจ้าเล่ห์” ⁷ การที่เขา “โยนอาเต๊า” อาจเป็นจุดที่สะท้อนความตึงเครียดนี้: เป็นการกระทำที่ดูเหมือนบริสุทธิ์ใจ แต่ก็ให้ผลลัพธ์ในเชิงกลยุทธ์ที่ยอดเยี่ยม คือการผูกใจจูล่งและขุนพลคนอื่นๆ ความกลัวความล้มเหลวของตนเอง ¹² อาจเป็นแรงผลักดันให้เขาต้อง “ซื้อใจ” คนเก่งมาเติมเต็มจุดอ่อนของตน เพราะเขาตระหนักดีว่าตนเองมีข้อจำกัด ผู้นำที่ประสบความสำเร็จอาจต้องเดินอยู่บนเส้นบางๆ ระหว่างการแสดงออกซึ่งคุณธรรมกับการใช้กลยุทธ์ที่ชาญฉลาด ซึ่งบางครั้งอาจดูเหมือน “เสแสร้ง” ในสายตาของคนภายนอก การกระทำนี้แสดงให้เห็นว่าเล่าปี่เข้าใจจิตวิทยาของมนุษย์เป็นอย่างดี และสามารถใช้มันเพื่อสร้างความได้เปรียบในการปกครอง

ตารางที่ 1: มุมมองต่อภาวะผู้นำของเล่าปี่จากเหตุการณ์ “โยนอาเต๊า”

 

บทสนทนาที่ 3: อาเต๊า – เหยื่อหรือผู้รอด?

ในเมื่อเหตุการณ์ “โยนอาเต๊า” เป็นที่โจษจันถึงเล่าปี่แล้ว อาเต๊าเองล่ะครับ? เขาถูกมองว่าเป็น “ผู้ไม่เอาไหน” ถึงขนาดที่ในประเทศจีนใช้คำว่า “อาเต๊า” เรียกคนที่ทำอะไรไม่สำเร็จ ¹³ ภาพลักษณ์ของอาเต๊าในวรรณกรรมมักถูกนำเสนอว่า “ไม่สนใจว่าราชการแผ่นดิน” และ “ไร้ปรีชาสามารถ” ¹³ บางคนถึงกับตีความว่าการที่เล่าปี่โยนอาเต๊าในวัยทารก อาจเป็นสาเหตุที่ทำให้อาเต๊า “สมองกระทบกระเทือน” และส่งผลต่อความสามารถในการปกครองในภายหลัง ⁵ ซึ่งเป็นมุมมองที่น่าสนใจแต่ก็เป็นเพียงการตีความเชิงวรรณกรรมที่พยายามหาเหตุผลให้กับความล้มเหลวของจ๊กก๊ก

อย่างไรก็ตาม ก็มีมุมมองที่โต้แย้งว่าอาเต๊าไม่ได้โง่จริง ๆ ¹⁶ เขาสามารถครองจ๊กก๊กได้นานถึง 40 ปี ¹⁶ ซึ่งเป็นระยะเวลาที่ยาวนานกว่ากษัตริย์หลายพระองค์ในยุคนั้น และที่สำคัญคือเขาสามารถ “เอาตัวรอด” ได้จนสิ้นอายุขัยอย่างปลอดภัย แม้จ๊กก๊กจะล่มสลายและง่อก๊กจะถูกรวบไปแล้วก็ตาม ¹⁶ การที่สุมาเจียว (ผู้นำแห่งวุยก๊ก/จิ้น) ไม่กล้าทำร้ายอาเต๊า เพราะ “เล่าเสี้ยนไม่เปิดช่องให้ใครเหยียบศักดิ์ศรีของตนได้เลย” ¹³ และการที่เขารู้จัก “วางตัวให้เหมาะกับสถานการณ์” ทำให้เขารอดในวังวนแห่งอำนาจได้ยาวนานกว่ากษัตริย์ที่เก่งกว่านักรบเสียอีก ¹³ นี่คือความฉลาดในอีกรูปแบบหนึ่ง คือความฉลาดในการเอาตัวรอดและการปรับตัวให้เข้ากับสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลงไป

นอกจากนี้ ในช่วงที่อาเต๊าขึ้นครองราชย์ใหม่ๆ อำนาจเบ็ดเสร็จอยู่ที่ขงเบ้ง ¹⁴ และแม้ขงเบ้งจะเสียชีวิตไปแล้ว จ๊กก๊กก็ยังไม่เกิดการแย่งชิงอำนาจภายในอย่างรุนแรง แม้จะมีขั้วอำนาจที่ไม่ถูกกันถึงสองสาย (สายเก็งจิ๋วซึ่งเป็นลูกน้องเดิมของเล่าปี่ กับสายเสฉวนลูกน้องเก่าของเล่าเจี้ยง) ¹⁴ นี่อาจเป็นข้อดีอย่างหนึ่งในการบริหารคนของอาเต๊า หรืออย่างน้อยก็แสดงว่าเขาไม่ได้ “ไม่เอาไหน” เสียทีเดียว เขาสามารถรักษาสมดุลของอำนาจได้

การที่อาเต๊าถูกมองว่า “โง่” ในวรรณกรรม ¹ แต่ก็มีหลักฐานและมุมมองที่แย้งว่าเขา “ฉลาดในการเอาตัวรอด” ⁴ แสดงให้เห็นว่า “ความฉลาด” ไม่ได้มีเพียงมิติเดียว ความฉลาดในการปกครองอาจไม่เท่ากับความฉลาดในการอยู่รอดในสถานการณ์วิกฤต วรรณกรรมอาจเลือกเน้นย้ำความ “โง่” เพื่อสร้างความชอบธรรมให้กับการล่มสลายของจ๊กก๊ก หรือเพื่อเน้นย้ำความสำคัญของขงเบ้งและขุนพลคนอื่นๆ ที่ต้องแบกรับภาระหนัก การประเมินผู้นำจึงควรพิจารณาจากบริบทและเป้าหมายที่แตกต่างกัน อาเต๊าอาจไม่ใช่ผู้นำที่ “เก่งกาจ” ในการรบหรือการขยายอาณาจักร แต่เขาอาจเป็นผู้นำที่ “ชาญฉลาด” ในการรักษาชีวิตและเสถียรภาพภายในในช่วงเวลาที่ยากลำบาก และรู้จักประเมินสถานการณ์เพื่อความอยู่รอดของตนเอง

การที่เล่าปี่ “โยนอาเต๊า” ในวรรณกรรม ³ และการที่อาเต๊าถูกลดทอนความสำคัญในสายตาของเล่าปี่ ⁷ อาจส่งผลต่อ “ภาพลักษณ์” ของอาเต๊าในสายตาของประชาชนและผู้ใต้บังคับบัญชา แม้ในประวัติศาสตร์อาเต๊าจะไม่ได้ถูกโยน ⁴ แต่การที่วรรณกรรมเลือกที่จะใส่ฉากนี้เข้ามาและสร้างภาพลักษณ์อาเต๊าในแง่ลบ ⁵ อาจเป็นการ “กำหนดชะตา” ของตัวละครนี้ในความทรงจำร่วมสมัย และอาจเป็น “คำอธิบาย” ที่ย้อนหลังถึงความล้มเหลวของจ๊กก๊ก ¹ โดยโยนความผิดไปที่ทายาทผู้ไม่เอาไหน แทนที่จะเป็นความผิดพลาดของผู้นำรุ่นก่อน การกระทำของผู้นำ (แม้จะเป็นเชิงสัญลักษณ์หรือในวรรณกรรม) สามารถส่งผลกระทบอย่างใหญ่หลวงต่อการรับรู้และชะตากรรมของทายาทและอาณาจักรในระยะยาว ซึ่งแสดงให้เห็นถึงอำนาจของเรื่องเล่าในการกำหนดประวัติศาสตร์และภาพลักษณ์ของบุคคล

ตารางที่ 2: การตีความตัวละครอาเต๊า

 

บทสรุป: บทเรียนจาก ศิลปะการปกครองคนของเล่าปี่ โยนอาเต๊า สู่ภาวะผู้นำในปัจจุบัน

จากบทวิเคราะห์ที่ผ่านมา แสดงให้เห็นว่าเหตุการณ์ “โยนอาเต๊า” เป็นมากกว่าแค่เรื่องเล่าในวรรณกรรม แต่เป็นภาพสะท้อนที่ซับซ้อนของภาวะผู้นำของเล่าปี่ ซึ่งถูกนำเสนออย่างมีชั้นเชิงเพื่อวัตถุประสงค์บางอย่าง เล่าปี่แสดงให้เห็นถึงความสามารถในการ “บริหารความรู้สึก” และ “สร้างความภักดี” ผ่านการกระทำที่โดดเด่นและเป็นที่จดจำ ไม่ว่าจะเป็นการแสดงออกซึ่งคุณธรรมอันสูงส่ง หรือการใช้กลยุทธ์ที่แยบยลในการผูกใจคน ซึ่งเป็นทักษะที่ผู้นำในปัจจุบันก็ยังคงต้องใช้

เหตุการณ์นี้ยังสะท้อนให้เห็นถึงความตึงเครียดระหว่าง “คุณธรรม” กับ “ผลประโยชน์” หรือระหว่าง “ความภักดีต่อพวกพ้อง” (Loyalty-Appropriateness) กับ “หน้าที่ต่อบ้านเมือง” (Subject-Ruler Appropriateness) ¹⁰ เล่าปี่เลือกที่จะรักษาภาพลักษณ์ผู้เปี่ยมคุณธรรม แม้บางครั้งจะต้องแลกมาด้วยผลลัพธ์ที่ไม่พึงประสงค์ในเชิงยุทธศาสตร์ก็ตาม เช่น การบุกง่อก๊กเพื่อแก้แค้นกวนอู ¹⁰

ส่วนอาเต๊านั้น ก็เป็นตัวอย่างที่น่าสนใจของการตีความ “ความฉลาด” ที่หลากหลาย บางทีการ “ไม่ทำอะไรเลย” หรือ “เอาตัวรอด” ในสถานการณ์ที่ยากลำบาก อาจเป็นความฉลาดที่แท้จริงในบางบริบท โดยเฉพาะเมื่อต้องเผชิญกับอำนาจที่เหนือกว่าอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

การที่เหตุการณ์ “โยนอาเต๊า” เป็นเรื่องแต่งในวรรณกรรม แต่กลับเป็นที่จดจำและถูกใช้เป็นสัญลักษณ์ของภาวะผู้นำของเล่าปี่ ³ แสดงให้เห็นว่า “การสร้างตำนาน” หรือ “เรื่องเล่า” ที่ทรงพลัง สามารถเป็นเครื่องมือสำคัญในการปกครองและสร้างความชอบธรรมให้แก่ผู้นำได้ การกระทำที่ “น่าตกใจ” และ “เกินจริง” มักจะฝังลึกในความทรงจำของผู้คนและส่งผลต่อทัศนคติในระยะยาว ซึ่งเป็นกลยุทธ์ที่ใช้ได้ผลในอดีตและยังคงมีอิทธิพลในปัจจุบัน ผู้นำในปัจจุบันก็ยังคงใช้กลยุทธ์การสร้างภาพลักษณ์และเรื่องเล่าเพื่อสร้างความผูกพันกับผู้คนและสร้างแรงจูงใจ การเข้าใจว่าอะไรคือ “ความจริง” และอะไรคือ “สิ่งที่ถูกสร้างขึ้น” จึงเป็นสิ่งสำคัญในการวิเคราะห์ภาวะผู้นำและสื่อสารข้อมูลอย่างมีวิจารณญาณ

เล่าปี่ถูกมองว่า “ภายนอกยึดหลักขงจื๊อ แต่ภายในใช้หลักนิติธรรม” ² และถูกวิจารณ์ว่าเป็น “คนเจ้าเล่ห์” ⁷ อย่างไรก็ตาม เขาก็ยังคงถูกจดจำว่าเป็น “วีรบุรุษผู้เปี่ยมคุณธรรม” ¹⁰ สิ่งนี้แสดงให้เห็นว่าแนวคิดเรื่อง “ความภักดี” และ “คุณธรรม” ในภาวะผู้นำนั้นมีความยืดหยุ่นและสามารถถูกตีความได้หลากหลายตามบริบทและผลลัพธ์ที่ต้องการ การกระทำที่ดูเหมือนขัดแย้งกัน อาจถูกมองว่าเป็นส่วนหนึ่งของ “ศิลปะ” ในการปกครอง เพื่อให้บรรลุเป้าหมายสูงสุด การเป็นผู้นำที่ดีไม่ได้หมายถึงการยึดมั่นในหลักการใดหลักการหนึ่งอย่างเคร่งครัดเสมอไป แต่คือการรู้จักปรับใช้หลักการเหล่านั้นให้เหมาะสมกับสถานการณ์และเป้าหมาย โดยอาจต้องมีการประนีประนอมหรือการแสดงออกที่ซับซ้อนเพื่อบรรลุวัตถุประสงค์ที่ใหญ่กว่า นี่คือบทเรียนสำคัญสำหรับผู้นำที่ต้องเผชิญกับความท้าทายและความซับซ้อนในโลกแห่งความเป็นจริง

บทเรียนจาก “โอนอาเต๊า” จึงยังคงร่วมสมัยและสอนเราได้มากมายเกี่ยวกับการสร้างแรงบันดาลใจ การบริหารความภักดี และความซับซ้อนของภาวะผู้นำในทุกยุคทุกสมัย ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของความจริงใจหรือกลยุทธ์